Moneta "Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni" - Antoni Żubryd "Zuch".

Polskie monety kolekcjonerskie to nie tylko przedmioty o wysokiej wartości artystycznej, ale też ważne narzędzie edukacyjne i historyczne. Od wielu lat Narodowy Bank Polski emituje serie, które oddają hołd bohaterom narodowym, wydarzeniom przełomowym oraz miejscom i postaciom związanym z historią Polski. Jedną z najbardziej poruszających i symbolicznych serii ostatnich lat jest cykl „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni”.

W ramach tej serii ukazała się w 2022 roku srebrna moneta o nominale 10 złotych, poświęcona postaci Antoniego Żubryda, pseudonim „Zuch”. To wyjątkowe upamiętnienie jednego z najbardziej rozpoznawalnych dowódców antykomunistycznego podziemia niepodległościowego działającego na południu Polski po zakończeniu II wojny światowej.

Poniżej przedstawiono szczegółowe omówienie tej monety – jej cechy techniczne, kontekst historyczny, walory artystyczne oraz wartość kolekcjonerską i symboliczną. To nie tylko pozycja obowiązkowa dla każdego kolekcjonera monet, ale również materiał edukacyjny, który w przystępny sposób przybliża postać jednego z „Żołnierzy Wyklętych”.

Seria „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni” została zapoczątkowana przez Narodowy Bank Polski w 2017 roku. Jej celem jest upamiętnienie i uhonorowanie postaci żołnierzy podziemia niepodległościowego, którzy po 1945 roku nie złożyli broni i kontynuowali walkę przeciwko narzuconej władzy komunistycznej.

W ramach serii co roku ukazują się srebrne monety o nominale 10 zł, prezentujące sylwetki wybranych bohaterów. Do 2022 roku ukazały się m.in. monety poświęcone Witoldowi Pileckiemu, Danucie Siedzikównie „Ince”, Zygmuntowi Szendzielarzowi „Łupaszce”, Hieronimowi Dekutowskiemu „Zaporze” czy Augustowi Fieldorfowi „Nilowi”.

Antoni Żubryd był kolejnym bohaterem, którego sylwetka została uhonorowana w ramach tej serii – w emisji z marca 2022 roku.

Antoni Żubryd urodził się 4 września 1918 roku w Sanoku. W czasie II wojny światowej walczył w kampanii wrześniowej, był więziony przez NKWD, a po zwolnieniu z sowieckiego więzienia trafił do konspiracji. Po 1944 roku, kiedy władzę w Polsce zaczęli przejmować komuniści, Antoni Żubryd nie zaakceptował nowego ustroju.

W 1945 roku zerwał współpracę z UB i stworzył oddział partyzancki, który przyjął nazwę Samodzielny Batalion Operacyjny NSZ. Jego działania koncentrowały się głównie w rejonie Podkarpacia – w Sanoku, Brzozowie, Rymanowie i Krośnie.

Oddział „Zucha” był jednym z najbardziej aktywnych i skutecznych zbrojnych formacji antykomunistycznych na południu Polski. Antoni Żubryd wraz z żoną i kilkuosobową eskortą prowadził działalność do października 1946 roku. 24 października tego roku został zamordowany wraz z małżonką przez agenta UB Jerzego Vaulina.

Antoni Żubryd do dziś pozostaje symbolem niezłomności, odwagi i bezkompromisowej postawy wobec władzy totalitarnej. Jego historia została upamiętniona m.in. w filmie „Zerwany Kłos” oraz licznych publikacjach historycznych.

Moneta upamiętniająca Antoniego Żubryda została wyemitowana przez Narodowy Bank Polski 1 marca 2022 roku – w Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. Tego dnia odbyły się także oficjalne uroczystości państwowe i lokalne, a emisja miała wymiar symboliczny.

Podstawowe dane techniczne monety:

• Nominał: 10 zł

• Metal: srebro Ag 925

• Masa: 14,14 g

• Średnica: 32,00 mm

• Stempel: lustrzany (proof)

• Nakład: do 10 000 sztuk

• Projektant: Dobrochna Surajewska

• Mennica: Mennica Polska S.A.

Awers monety zawiera standardowy dla monet kolekcjonerskich NBP motyw z wizerunkiem orła w koronie, napisem „Rzeczpospolita Polska” i rokiem emisji – 2022. W dolnej części umieszczono nominał „10 zł”. Tło awersu zostało wzbogacone o motyw symboliczny – zarys flagi Polski oraz sylwetki żołnierzy.

Rewers przedstawia wizerunek Antoniego Żubryda w mundurze partyzanckim. Obok postaci znajduje się jego pseudonim „Zuch” oraz tekst „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni”. U dołu monety umieszczono imię i nazwisko bohatera oraz jego daty życia: 1918–1946.

Całość utrzymana jest w poważnym, czarno-srebrnym tonie, oddającym hołd i nastrój zadumy nad losem „Żołnierzy Wyklętych”. Artystyczna kompozycja łączy elementy klasyczne z symboliką historyczną.

Ze względu na ograniczony nakład (do 10 000 sztuk) oraz wagę historyczną i symboliczną postaci Antoniego Żubryda, moneta szybko zyskała status pozycji kolekcjonerskiej. W momencie emisji cena emisyjna wynosiła 160 zł. Obecnie (2024–2025) na rynku wtórnym osiąga ceny od 220 do 400 zł, w zależności od stanu zachowania, opakowania i certyfikatu.

Czynniki wpływające na wartość monety:

• Stan zachowania: idealny (proof) bez rys i uszkodzeń.

• Oryginalne opakowanie i certyfikat NBP.

• Ewentualny grading (np. PR-70) – zwiększa wartość.

• Niska dostępność i duże zainteresowanie tematem „Żołnierzy Wyklętych”.

Moneta została bardzo dobrze przyjęta zarówno przez środowiska kolekcjonerskie, jak i historyczne. Znalazła się w katalogach numizmatycznych jako jedna z ciekawszych emisji 2022 roku.

Pozytywne aspekty:

• Silny ładunek historyczny i patriotyczny.

• Atrakcyjny projekt graficzny.

• Limitowany nakład.

• Edukacyjny charakter emisji.

Krytyka (rzadka) dotyczyła:

• Wysokiej ceny emisyjnej.

• Braku wersji w niższym nominale (np. 5 zł w serii „Odkryj Polskę”).

• Szybkiego wykupu i trudności z dostępnością.

Antoni Żubryd „Zuch” to postać niezwykle barwna, ale też tragiczna. Jego upamiętnienie na srebrnej monecie NBP jest wyrazem przywracania pamięci o tych, którzy przez dziesięciolecia byli wyklęci nie tylko przez władzę komunistyczną, ale i przez oficjalną historiografię PRL.

Emisja monety stanowi element polityki historycznej, ale również pełni funkcję społeczną i edukacyjną. Przypomina o wartościach, które powinny być podstawą wolnego państwa: wolności, niezależności, godności, prawdy i pamięci.

Moneta „10 zł – Antoni Żubryd” nie jest więc tylko numizmatem – to także symbol walki o niepodległość i wolność, zapisany w metalu.