Moneta "Zbrodnia w Piaśnicy"

Zbrodnia w Piaśnicy należy do najokrutniejszych, a jednocześnie najbardziej przemilczanych zbrodni popełnionych przez Niemców na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Jesienią 1939 roku, w lasach piaśnickich nieopodal Wejherowa, rozegrała się jedna z pierwszych masowych egzekucji ludności cywilnej dokonanych przez III Rzeszę. Wydarzenie to przez dziesięciolecia było zapomniane, a dopiero w ostatnich latach zaczęto przywracać mu należne miejsce w narodowej pamięci.

W 2021 roku Narodowy Bank Polski postanowił oddać hołd ofiarom tej zbrodni poprzez emisję srebrnej monety kolekcjonerskiej o nominale 10 złotych. Emisja ta miała nie tylko wartość numizmatyczną, ale również historyczną i symboliczną. Moneta „Zbrodnia w Piaśnicy” jest kolejnym przykładem, jak numizmatyka może być nośnikiem pamięci, edukacji i hołdu wobec tragicznej przeszłości.

Zbrodnia w Piaśnicy została dokonana przez niemieckie siły okupacyjne – głównie przez oddziały SS, Selbstschutzu (niemieckich paramilitarnych formacji cywilnych) oraz Einsatzgruppen – w pierwszych miesiącach II wojny światowej. Między październikiem 1939 roku a wiosną 1940 roku, w lasach nieopodal miejscowości Piaśnica Wielka, rozstrzelano co najmniej 12 000 osób.

Ofiary stanowili głównie przedstawiciele polskiej inteligencji z Pomorza, nauczyciele, lekarze, księża, urzędnicy, członkowie ruchu harcerskiego oraz Żydzi. Wśród zamordowanych znaleźli się również pacjenci szpitali psychiatrycznych – akcja ta była częścią tzw. Akcji T4, czyli programu eutanazji realizowanego przez nazistów.

Egzekucje odbywały się metodą masowych rozstrzeliwań nad wcześniej wykopanymi dołami śmierci. Ofiary były przywożone ciężarówkami, zmuszane do rozebrania się, a następnie mordowane strzałem w tył głowy. Ciała zasypywano wapnem i zakopywano w leśnych mogiłach.

Piaśnica nazywana jest dziś „katyniem północy”, choć skala i rozmach tej zbrodni przez wiele lat były pomijane, zarówno przez okupanta niemieckiego, jak i przez władze komunistyczne po wojnie.

Moneta poświęcona pamięci ofiar Piaśnicy została wyemitowana przez Narodowy Bank Polski 15 kwietnia 2021 roku. Została zaprojektowana jako część serii monet historycznych upamiętniających najważniejsze wydarzenia i ofiary XX wieku.

Podstawowe dane techniczne:

• Nominał: 10 złotych

• Metal: srebro Ag 925

• Masa: 14,14 g

• Średnica: 32,00 mm

• Stempel: lustrzany (proof)

• Nakład: do 10 000 sztuk

• Projektantka: Dobrochna Surajewska

• Mennica: Mennica Polska S.A.

Moneta została wybita w najwyższej jakości kolekcjonerskiej, z zastosowaniem techniki lustrzanej, która podkreśla każdy detal kompozycji.

Awers monety zawiera klasyczny element – wizerunek orła w koronie, zgodny z godłem Rzeczypospolitej Polskiej. Poniżej znajduje się napis: „Rzeczpospolita Polska”, nominał „10 zł”, oraz data emisji: 2021. W tle awersu zauważalne są zarysy drzew – aluzja do lasów piaśnickich, w których dokonano masowych mordów.

Rewers monety zaprojektowany został z wielką dbałością o symbolikę. Centralnym elementem jest sylwetka osoby, która ma zawiązane oczy i stoi nad grobem. Za nią widnieją postacie oprawców w niemieckich mundurach. Postać ofiary wygląda na osamotnioną, bezbronną, a jednocześnie godną i wyprostowaną.

W tle widzimy stylizowane kontury drzew – metaforę lasu jako niemego świadka zbrodni. U góry rewersu znajduje się napis: „Zbrodnia w Piaśnicy”, zaś na dole data: „1939–1940”.

Projekt jest prosty, ascetyczny, ale bardzo wymowny. Autorka uniknęła dosłowności, sięgając po środki artystyczne, które oddają emocje, dramatyzm i historyczną grozę tego wydarzenia.

Moneta „Zbrodnia w Piaśnicy” spotkała się z pozytywnym odbiorem wśród kolekcjonerów i historyków. Wyróżniała się nie tylko jakością wykonania i symboliką, ale również unikatową tematyką. Dotychczas temat Piaśnicy rzadko pojawiał się w emisjach państwowych, co czyni tę monetę szczególnie wyjątkową.

Pierwotna cena emisyjna wynosiła 130 zł. Ze względu na ograniczony nakład i duże zainteresowanie tematem, wartość monety szybko wzrosła na rynku wtórnym do około 250–350 zł, a w przypadku egzemplarzy gradingowanych – nawet więcej.

Moneta ta często bywa wystawiana w specjalnych zestawach kolekcjonerskich z certyfikatem autentyczności i broszurą historyczną. Cieszy się też zainteresowaniem szkół, muzeów i instytucji kulturalnych, które wykorzystują ją w celach edukacyjnych.

Emitowanie monet kolekcjonerskich o tematyce historycznej stanowi jeden z ważniejszych elementów polityki pamięci. Monety te łączą funkcje edukacyjne, patriotyczne i artystyczne.

W przypadku monety „Zbrodnia w Piaśnicy” mamy do czynienia z wyjątkowym połączeniem historii i sztuki. Jej przesłanie jest jasne – nie wolno zapominać o ofiarach systemów totalitarnych, a każda forma przypomnienia o ich losie, nawet w tak niewielkiej formie jak moneta, ma ogromne znaczenie.

Zbrodnia w Piaśnicy, choć wciąż słabiej znana niż inne wydarzenia tego typu (np. Katyń, Palmiry, Auschwitz), była jednym z pierwszych aktów ludobójstwa w Europie podczas II wojny światowej. Fakt, że była to zbrodnia planowana i wykonana przez państwo niemieckie wobec bezbronnej ludności cywilnej, nakłada na nas obowiązek jej upamiętnienia.

Dzięki takim emisjom jak ta z 2021 roku, temat Piaśnicy powoli wraca do debaty publicznej i zajmuje należne mu miejsce w historii narodowej.

Moneta ta powinna znaleźć się w każdej kolekcji poświęconej historii Polski. Jej wartość nie ogranicza się wyłącznie do srebra czy rzadkości – to przede wszystkim świadectwo pamięci, które edukuje, wzrusza i skłania do refleksji.