Moneta "Pamięci ofiar stanu wojennego".

W historii Polski są wydarzenia, które na zawsze odcisnęły swoje piętno na narodowej świadomości. Jednym z nich jest stan wojenny wprowadzony 13 grudnia 1981 roku przez komunistyczne władze PRL. Dla jednych był to czas strachu, represji i śmierci, dla innych – moment narodzin niezłomnej opozycji i dalszej walki o wolność. W czterdziestą rocznicę tych dramatycznych wydarzeń, Narodowy Bank Polski wyemitował monetę kolekcjonerską o nominale 10 złotych, która oddaje hołd wszystkim ofiarom tamtego czasu.

Moneta ta nie jest tylko elementem kolekcji numizmatycznej – jest symbolem pamięci, edukacji i refleksji nad jednym z najtrudniejszych momentów najnowszej historii Polski. W dalszej części znajdziesz szczegółową analizę tej emisji: od historycznego kontekstu, przez projekt artystyczny, aż po wartość rynkową i kolekcjonerską.

Stan wojenny w Polsce ogłoszono w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku. Była to odpowiedź władz PRL na narastający opór społeczny, związany głównie z działalnością „Solidarności” – niezależnego ruchu związkowego skupiającego miliony obywateli. Generał Wojciech Jaruzelski, ówczesny I sekretarz KC PZPR, przewodniczący WRON (Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego), ogłosił stan wojenny jako „konieczność obrony państwa i jego porządku”.

W praktyce oznaczało to wprowadzenie czołgów na ulice, internowanie działaczy opozycji, brutalne pacyfikacje strajków, ograniczenie praw obywatelskich, cenzurę i strach. Trwał formalnie do 22 lipca 1983 roku, ale jego skutki odczuwalne były przez lata. Według szacunków Instytutu Pamięci Narodowej w wyniku działań władz podczas stanu wojennego zginęło około 100 osób.

W 40. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, Narodowy Bank Polski postanowił uczcić pamięć ofiar tamtego okresu w sposób symboliczny – poprzez emisję monety kolekcjonerskiej. Data emisji została wyznaczona na 10 grudnia 2021 roku, kilka dni przed rocznicą wydarzeń, by towarzyszyć ogólnokrajowym obchodom upamiętniającym te tragiczne wydarzenia.

Moneta wpisuje się w cykl emisji o charakterze historyczno-edukacyjnym, których celem jest nie tylko popularyzacja wiedzy o historii Polski, ale także budowanie postaw patriotycznych i szacunku dla ofiar reżimu komunistycznego.

Podstawowe dane techniczne monety:

• Nominał: 10 zł

• Metal: srebro Ag 925

• Masa: 14,14 g

• Średnica: 32,00 mm

• Stempel: lustrzany (proof)

• Nakład: do 10 000 sztuk

• Projektant: Dobrochna Surajewska

• Mennica: Mennica Polska S.A.

Moneta została wybita w jakości proof – czyli lustrzanej – co oznacza, że ma wypukłe elementy matowe na tle lustrzanego pola. Ta technika wydobywa każdy detal projektu i podnosi wartość estetyczną i kolekcjonerską monety.

Awers monety przedstawia tradycyjny element wszystkich polskich monet kolekcjonerskich – orła w koronie, symbol Rzeczypospolitej Polskiej, wraz z napisem „Rzeczpospolita Polska” oraz rokiem emisji: 2021. Poniżej widnieje nominał: 10 zł.

W tle awersu znajduje się stylizowany motyw graficzny – siatka przypominająca ekran telewizyjny z okresu PRL oraz obramowanie, które może kojarzyć się z ekranem komputera lub telewizora, w którym ogłaszano wiadomości o stanie wojennym. To subtelne odniesienie do propagandy i manipulacji medialnej tamtych czasów.

Rewers jest znacznie bardziej symboliczny i emocjonalny. Główne miejsce zajmuje postać mężczyzny – stylizowanego na opozycjonistę z lat 80. – który stoi przed barykadą z pustych pojemników i zapalonych świec. Za nim rozciąga się horyzont z barierami i kolczastym drutem, a w tle widnieje sylwetka milicjanta w hełmie i z pałką.

Centralny punkt rewersu to napis: „Pamięci ofiar stanu wojennego”, wykonany prostą, surową czcionką, oddającą powagę sytuacji. U dołu znajduje się data 13 XII 1981, umieszczona na tle imitującym gazetę lub druk propagandowy.

Całość projektu utrzymana jest w stonowanej, niemal monochromatycznej kolorystyce, która współgra z powagą tematu. Dobrochna Surajewska, autorka projektu, zastosowała typowe dla swojej twórczości kontrasty światła i cienia, które potęgują dramatyzm przekazu.

Emisja monety spotkała się z dużym zainteresowaniem – zarówno w środowisku kolekcjonerów, jak i wśród osób zainteresowanych historią Polski. Ze względu na limitowany nakład (do 10 000 sztuk) oraz silny przekaz historyczny, moneta została wykupiona w krótkim czasie od emisji.

Cena emisyjna wynosiła 160 zł. W 2022 roku moneta była dostępna na rynku wtórnym w przedziale 180–250 zł. W 2024 roku jej wartość wzrosła do około 300–400 zł w zależności od stanu zachowania, opakowania i ewentualnego gradingu.

Czynniki wpływające na cenę:

• Ograniczony nakład

• Tematyka o wysokim ładunku emocjonalnym

• Artystyczny projekt

• Stan zachowania (najlepiej oryginalne kapsuły + certyfikat NBP)

• Wzrost zainteresowania monetami upamiętniającymi wydarzenia PRL

Moneta ta znajduje się w katalogach numizmatycznych jako pozycja unikalna. Otrzymała również pozytywne recenzje w czasopismach tematycznych (np. „Numizmatyka Polska”, „Monety i Banknoty”).

Wspomniano o niej także w materiałach edukacyjnych IPN, gdzie została użyta jako przykład nowoczesnego nośnika pamięci historycznej.

W ramach obchodów rocznicowych 13 grudnia 2021 roku, moneta była prezentowana na wystawach plenerowych IPN, w muzeach oraz na specjalnych sesjach historycznych w szkołach i uczelniach.

Emitowanie monet o tematyce historycznej ma ogromne znaczenie dla kształtowania świadomości narodowej. To nie tylko sposób na upamiętnienie wydarzeń i postaci, ale także narzędzie edukacyjne, które dociera do szerokiego grona odbiorców.

W przypadku monety „Pamięci ofiar stanu wojennego” podjęto próbę artystycznego przedstawienia trudnej, dramatycznej prawdy. Przekaz tej monety jest jasny: przypominać, nie zapominać, edukować i oddać hołd tym, którzy stracili życie, zdrowie i wolność w walce o godność.

Moneta 10 zł z 2021 roku poświęcona pamięci ofiar stanu wojennego to przykład udanej emisji łączącej estetykę, historię i edukację. Stanowi nie tylko ważną pozycję w zbiorach kolekcjonerskich, ale także mocny głos w debacie o pamięci narodowej.

Jest hołdem dla ofiar, wyrazem sprzeciwu wobec przemocy władzy oraz symbolem nieustającego dążenia Polaków do wolności. W ten sposób numizmatyka znów staje się nie tylko pasją, ale też nośnikiem idei.